Poslednjih decenija, sve intenzivnije narušavanje kvaliteta ekoloških faktora nastaje usled većih količina raznovrsnog otpada i njegovog (uglavnom neodgovarajućeg) tretmana odnosno prerade i odlaganja, kako u svetu, tako i u našoj zemlji.
Ilustracije radi, količina nastalog komunalnog otpada varira od zemlje do zemlje; U Sjedinjenim Američkim Državama 760, Australiji 690, Kanadi iznosi 640 kilograma po glavi stanovnika na godinu dana. Prema podacima UN, u Srbiji je 2001. godine sakupljeno oko 2,2 % komunalnog čvrstog otpada, što je oko 320 kilograma po glavi stanovnika! Sistemom sakupljanja bilo je obuhvaćeno 60% populacije, što znači da je količina tog otpada znatno veća. Govoreći jezikom statistike, u Srbiji se svakog dana odloži oko 4000 tona komunalnog otpada, a godišnje se proizvede čak 460.000 tona opasnog hemijskog i medicinskog otpada!
Najveći generator ovog otpada je farmaceutska industrija (250 tona), potom slede veledrogerije (70 tona), apoteke u zdravstvenim ustanovama (35 tona), apotekarske ustanove (14 tona) i privatne apoteke (7 tona). Na ovu listu treba dodati i oko 150 hiljada pakovanja lekova u domaćinstvima, što iznosi dodatne 3 tone farmaceutskog otpada. Na osnovu navedenih podataka, može se zaključiti da je Srbiji neophodan pravilan pristup upravljanju otpadom i sa pravnog stanovišta.
Tematska strategija EU o prevenciji i reciklaži otpada, poznatija kao Tematska strategija EU o otpadu, ima za cilj sprečavanje nastajanja otpada, kao i korišćenje otpada kao resursa, pre svega za dobijanje sekundarnih sirovina i energije. Sa druge strane, ova Strategija upozorava da interno tržište mora da olakša aktivnosti reciklaže, kao i ponovne upotrebe uz postavljanje visokih standarda zaštite životne sredine. Kao preduslov dostizanja navedenih ciljeva, potrebno je modernizovati postojeći regulatorni okvir, koji se ogleda kroz uvođenje analize životnog ciklusa u politiku upravljanja, kao i pojednostavljenje i pojašnjenje zakonodavstva o EU.
U okviru regulative i planskih dokumenata EU, sve više se promoviše smanjenje nastajanja otpada, što bi smanjilo problem otpada na samom izvoru. Međutim, postoji značajna razlika u primeni ovog principa u zemljama članicama EU. Procenat reciklaže otpada se kreće od 10% do 65% , a procenat odlaganja na deponije od 10% do čak 90%. Princip smanjenja količine otpada obuhvata inicijative za uvođenje čistije tehnologije i sveobuhvatne kampanje širenja svesti u javnosti. Prema Strategiji za upravljanje otpadom za period od 2010. do 2019. godine, politika EU o otpadu naglašava razvoj mera kao što su:
- Promovisanje čistije proizvodnje;
- Uklanjanje opasnih karakteristika otpada tretmanom;
- Uspostavljanje tehničkih standarda koji bi ograničili sadržaj određenih opasnih materija u proizvodima;
- Promovisanje ponovnog korišćenja i reciklaže otpada;
- Primena ekonomskih instrumenata;
- Analiza životnog ciklusa proizvoda;
- Razvoj sistema eko-obeležavanja.
Sprovođenje politike zaštite životne sredine zasniva se na principu predostrožnosti i principu prevencije. Naime, svaka aktivnost mora biti planirana i sprovedena tako da prouzrokuje najmanju moguću promenu u životnoj sredini i da predstavlja najmanji rizik po životnu sredinu i zdravlje ljudi i životinja, kao i da smanji potrošnju sirovina i energije u izgradnji, proizvodnji, distribuciji i upotrebi.
Upravljanje otpadom kao resursom
Upravljanje otpadom zavisi od više faktora, a pre svega njegovih osobina i na osnovu toga se može predvideti rešenje njegovog minimiziranja, sakupljanja, reciklaže, transporta i odlaganja. Povećanjem broja stanovnika i standarda života, povećava se i otpad, koji se sve više posmatra kao resurs.
Sa gledišta ekologije i očuvanja životnog prostora, jedan od najvećih globalnih problema je elektronski otpad. Specifičnost elektronskog otpada je njegova složenost i brzina kojom elektronski proizvodi zastarevaju i zamenjuju se novim. Osim toga, e-otpad je vredan izvor sekundarnih sirovina, ali i toksičan ukoliko se pravilno ne tretira. Brza promena tehnologije, mali početni troškovi i čak planirano zastarevanje proizvoda rezultirali da ovo postane problem globalnih razmera. Elektronski otpad beleži najbrži rast u Evropi, čineći 4% komunalnog otpada. Vodeći kontinent u proizvodnji ovog otpada je Severna Amerika sa preko 20 miliona tona godišnje, a slede Evropa i Azija sa po oko 14 miliona tona. Procenjuje se da će se trend rasta količine e-otpada nastaviti, tako da se predviđa da će do kraja dekade količina ovog otpada biti udvostručena!
E-otpad (elektronski i električni otpad) je kategorizovan kao opasan otpad jer sadrži elemente poput olova, kadmijuma i žive, koji su poznati po svom lošem uticaju na okolinu i zdravlje ljudi. Podaci govore da je čak 40% olova na deponijama poreklom iz potrošačke elektronike. Postavlja se pitanje šta raditi sa ovom vrstom otpada?
Moguće je upotrebiti čak 70% e-otpada , što pre svega znači da se on može i mora reciklirati. Različite vrste ovog otpada sadrže oko 60% metala, 30% plastike i oko 10% stakla, što znači da se ovi materijali mogu upotrebiti u modernoj industriji. Japan je primer razvijene industrije reciklaže, jer reciklira preko 85% ukupnog otpada. Međutim, na Balkanu je situacija nešto drugačija. Naime, u zemljama Balkana samo 12% otpada se reciklira, a u Srbiji je taj procenat još manji- do 2006. godine Srbija nije imala mogućnost za legalno i korisno odlaganje IT otpada!
Reciklaža elektronskog otpada je kompleksna, jer postoji veliki broj različitih sirovina na relativno malom prostoru. U većini razvijenih zemalja postoje razvijeni sistemi recikliranja elektronskog otpada, a planira se i uvođenje eko-projektovanja, kojim će se mogućnost reciklaže razmatrati već pri samom projektovanju proizvoda.
Recikliranje e-otpada je izuzetno korisno, jer pored smanjenja zagađenja životne sredine, omogućava i štednju ograničenih resursa koji se intenzivno koriste u različitim elektronskim aparatima. Međutim, recikliranje ove vrste otpada je komplikovano i rizično, jer ukoliko se određene štetne materije ne uklone prilikom reciklaže, one ponovo mogu biti prisutne u obnovljenim metalima i uništenom otpadu.
Za sada, postoje četiri osnovne metode reciklaže elektronskog otpada:
- Rastavljanje opreme- ručno odvajanje delova;
- Mehanička obrada- usitnjavanje i rezanje;
- Spaljivanje i pročišćavanje- nakon što se spale gorivi delovi, mogu se odvojiti metali;
- Hemijska obrada- izdvajanje plemenitih metala hemijskim postupcima.
Ove metode prerade predstavljaju samo jedan od načina sa kojim se ovaj ozbiljan ekološki problem može u značajnoj meri ublažiti, ali ukazuju i na primer industrijske delatnosti koja može biti profitabilna.
